Հին քարի դար — Մարդկային այս շրջանը անվանում են քարի դար, որովհետև այդ ժամանակաշրջանում գրեթե բոլոր աշխատանքային գործիքները պատրաստել են քարից: Նախամարդու աշխատանքնային հիմնական գործիքներն էին՝ ձեռքի հատիչը և սրածայր փայտը: Այս դարաշրջանի գլխավոր հայտնագործություններից է կրակը: Սկզբում մարդը այն ստանում էր բնական կերպով՝ հրաբուխներից, կայծակից կամ հրդեհներից: Հետագայում սկսեցին ստանալ կրակը արհեստական կերպով:

Միջին քարի դար — Գիտնականները պնդում են, որ միջին քարի դարի ընթացքում հայտնագործվել են նետն ու աղեղը: Նաև մարդիկ սկսեցին ընտելացնել կենդանիներին, ինչը հանգեցրեց անասնապահության առաջացմանը:

Նոր քարի դար — Այս դարաշրջանում քարի մշակման տեխնիկան համեմատաբար զարգանում է: Ստեղծվում է քարե կացինը և մարդիկ ստեղծում են իրենց համար մշտական բնակավայրեր: Նաև ստեղծում են կավե ամաններ, որոնք կրակի վրա թրծելուց հետո կարելի էր երկար օգտագործել:

Պղնձաքարի դար — Այս դարաշարջանում մարդիկ հայտնագործեցին պղինձը: Իհարկե այն քարի համեմատած ավելի փափուկ էր և այդ պատճառով չկարողացավ լրիվ վերացնել դրա օգտագործումը: Այսպիսով մարդիկ օգտագործում էի թե քարե, թե պղնձե գործիքները: Այս դարում լուրջ զարգացում ապրեցին՝ կավագործությունը և բրդի ու կաշվի մշակումը:

Բրոնզի դար — Այս դարաշրջանում մարդը պղնձի և կապարի կամ անագի խառնուրդից փորձեց ստանալ բրոնզ, որը ավելի ամուր էր քան պղինձը: Մեծ հաջողությունների հասավ մետաղների մշակումը: Մարդիկ սկսեցին շահագործել արծաթի, ոսկու և կապարի հանքերը: Դամբարաններից գտնվել են կացիններ, դանակներ, զենքեր և այլ տնտեսության մեջ կիրառվող իրեր: Ոսկուց և արծաթից սկսեցին պատրաստել թանկարժեք իրեր, արձանիկներ: Հողագործության համար շատ մեծ նշանակություն ունեցավ արորի հայտնագործումը, որը գործի դնելու համար օգտագործում էին լծկան կենդանիների ուժը: Ավելի զարգացավ կենդանիների ընտելացումը: Ձիերին ընտելացրեցին հեշտացնելով իրենց կյանքը: Բրոնզի դարում նաև աշխուժացավ ապրանքափոխանակությունը: Մարդիկ փոխանակվում էին և՛ իրար, և՛ հարևան երկրների հետ:

Երկաթի դար — Հանքերից երկաթ ստանալու համար, մարդուն անհրաժեշտ էր բարձր ջերմաստիճան և մարդիկ ժամանակի ընթացքում սովորեցին երկաթ ձուլել: Դա շատ կարևոր հայտնագործություն էր, քանի որ երկաթը ավելի ամուր է քան բրոնզը: Կրոն: Նախամարդը պատկերացում անգամ չուներ իր կրոնի մասին և չհասկանալով բնական երևությների(անձրևի, կայծակի, կարկուտի ձյան և այլն) իմաստը, սկսեցին պաշտել դրանք: Ամեն կրոնի համար ստեղծվեցին կուռքեր, որոնցից մնացել են որոշ մասեր, օրինակ երկաթից ու կավից արձանիկներ:

Սկսելով նկարագրել լեռնաշխարհի դիրքն ու սահմանները նախ նշենք թե ինչ է իրենից ներկայացնում լեռնաշխարհ տերմինը։

Լեռնաշխարհը ֆիզիկաաշխարհագրական հասկացություն է։ Այն  լեռնաշղթաների, լեռնազանգվածների, սարահարթերի և միջլեռնային գոգավորությունների համադրություն է, որոնք միասնորեն ունեն ծովի մակարդակից ընդհանուր բարձր տեղադրություն:

Հայկական Լեռնաշխարհի տարածքը վաղ երկրաբանական անցյալում եղել է Թետիս օվկիանոսի հատակում։ Թետիս օվկիանոսը զբաղեցնում էր Գոնդվանա և Լավրասիա մայրցամաքների միջև ընկած տարածքը։ Այս մայրցամաքներից հողմահարված, տեղատարված նյութերը միլիոնավոր տարիների ընթացքում նստել են Թետիս օվկիանոսի հատակին, առաջացնելով նստվածքների հզոր համալիր։ Հետագայում Գոնդվանայից պոկված Արաբա-Սիրիական խոշոր բեկորը շարժվելով հյուսիս ճզմել է Թետիսի գեոսինկլինալին՝ առաջացնելով «լեռնային կղզի»։

Երկրաբանական պրոցեսների արդյունքում Թետիս օվկիանոսի տարածքում ձևավորվել է Ալպ-Հիմալայան գեոսինկլինալային գոտին:

Ալպ-հիմալայան գեոսինկլինալ

Հայկական լեռնաշխարհը գտնվում է Հյուսիսային կիսագնդում: Ամբողջությամբ տեղադրված է մերձարևադարձային գոտում: Տեղադրված է Փոքր Ասիա թերակղզու արևելքից մինչև Կասպից ծով և Կոլխիդայի ու Կուր-Արաքսյան դաշտավայրերից մինչև Միջագետքի դաշտավայրը ձգվող տարածքում: Տեղադրված է Փոքրասիական բարձրավանդակի և Իրանական լեռնաշխարհի միջև։ Այն մոտ 500-700 մետրով բարձր է հարևան լեռնաշխարհներից և եզրավորված է ծալքաբեկորավոր լեռներով։ Այդ իսկ պատճառով էլ հաճախ կոչվել է լեռնային կղզի։ Լեռնաշխարհի միջին բարձրությունը 1850 մետր է։

Լեռնաշխարհը Միջերկրածովյան լեռնակազմական գոտու բարդ հանգույցներից է։ Այստեղ իրար են միակցվում ծալքաբեկորային լեռնաշղթաները, երիտասարդ հրաբխային լեռնազանգվածներն ու սարավանդները։ 

Հրաբուխներն ու երկրաշարժերը

Լեռնաշխարհն աշխարհում հրաբխականության վառ արտահայտություններ ունեցող տարածաշրջաններից է։ Այն դրսևորված է արտաժայթուկ և ներժայթուկ ձևերի բազմազանությամբ։ Ռելիեֆի ձևերը հատկապես ցայտուն են արտահայտված Միջնաշխարհի տարածքում։ Լեռնաշխարհը հրաբխային առաջացումների մի ընդարձակ տարածք է եզրավորված ծալքաբեկորավոր լեռներով։ Ծայրամասային լեռնաշղթաները հանդիսանում են բնական պատնեշ օդային զանգվածների ներթափանցման ճանապարհին։ Այդ իսկ պատճառով էլ տեղումների մեծ մասը թափվում է լեռնաշղթաների հողմահայաց լանջերին։ Դա է պատճառը, որ եզրային լեռները խոնավ են, իսկ ներքին շրջաններն աչքի են ընկնում կլիմայի ցամաքայնությամբ և չորությամբ։

Հայկական լեռնաշխարհը գտնվում է Ալպ-Հիմալայան երկրաշարժաակտիվ գոտում։ Երկրաշարժի ուժգնությունը կարող է հասնել 11 բալի։ Ամենասեյսմոակտիվ շրջաններն են՝ Երզնկայի, Արարատյան ու Շիրակի դաշտերը։ Սեյսմոակտիվ են նաև Վայոց Ձորի, Ջավախքի, Զանգեզուրի տարածաշրջանները։

Լեռնակազմական երևույթները Հայկական լեռնաշխարհում դեռևս շարունակվում են: Դրա վկայությունն են Սարակն ու Թոնդրակ գործող հրաբուխները:

Սարակնի կալդերան

Լեռնաշխարհը ջրաբաշխ է։ Ջրային ցանցը պատկանում է Սև և Միջերկրական ծովերի, Կասպից լճի  և Պարսից ծոցի ավազաններին։ Որպես լեռնային երկիր հարուստ է ստորերկրյա ջրերով, որոնք հիմնականում առաջանում են մթնոլորտային տեղումների ներծծման միջոցով։

Հայկական լեռնաշխարհի տարածքն ու սահմանները

Լեռնաշխարհի սահմանները տարբեր երկրաբաններ ու աշխարհագրագետներ տարբեր կերպ են նշել։

Ըստ Գ.Թ. Շիրինյանի ֆիզիկաաշխարհագրական համալիր մեթոդի և մաթեմատիկական մոդելավորման մեթոդների համադրմամբ ստացված դիտարկման Հայկական լեռնաշխարհի ծայրակետի աշխարհագրական սահմաններն են

Հյուսիսում՝ նրա սահմանը Եշըլիրմակի գետաբերանից Սև ծովի ափագծով ձգվում է մինչև Ճորոխի գետաբերան, ապա լեռնաշխարհը եզրավորող ծալքաբեկորավոր լեռների հյուսիսային և հյուսիս-արևելյան ստորոտներով շարունակվելով դեպի արևելք, հպվում է Կասպից ծովին:

Արևելքում՝ Կասպիական ծովափով ձգվում է մինչև Սեֆիդռուդի գետաբերանը, հետո այդ գետահովտով (90-60 մ լայնության շերտով) ձգվելով հասնում է Կզըլուզեն գետի ակունքը ու բարձրանում է Արմածին լեռնագագաթը (3173 մ):

Հարավում՝ սահմանագիծը անցնում է Միջագետքի հարթավայրի հյուսիսային եզրով, որտեղով անցնում է Արաբական և Եվրասիական քարոլորտային սալերի առճակատման գիծը, ու կտրելով Եփրատը միանում է Լևանտինյան բեկվածքագծին (Պազարճիկի գոգավորությունում)

Արևմուտքում՝ Մարաշի գոգահովտով, ապա Զահան գետով շարունակվում է հոսանքով վեր, հյուսիսիսց շրջանցում Բինբողա և Կիլիկյան Տավրոս լեռնաշղթաները, հետո Կըզըլըրմակի հովտով ձգվում Սվազի գոգհովիտ: Այնուհետև անցնելով լեռնանցքային անջրպետը, մտնում է Եշիլիրմակի հովիտ ու այդ գետով ընթանում մինչև Սև ծով:

Ըստ Գ.Թ. Շիրինյանի ֆիզիկաաշխարհագրական համալիր մեթոդի և մաթեմատիկական մոդելավորման մեթոդների համադրմամբ ստացված դիտարկման Հայկական լեռնաշխարհի տարածքը կազմում է 512 000 ք․կմ։

Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր, Սարդարապատի ճակատամարտի վայրում կանգնեցված ճարտարապետական-քանդակագործական համալիր, հայոց ազգագրության և ազատագրական պայքարի պատմության ազգային թանգարան, որը նվիրված է 1918 թվականին թուրքական կանոնավոր բանակի նկատմամբ հայ ժողովրդի տարած հաղթանակին: Գտնվում է Հայաստանի Արմավիրի մարզի Արաքս գյուղի մոտ` Հայաստանի պատմական մայրաքաղաք Արմավիրից 10 կմ հեռավորության վրա։ 1918 թվականին Արմավիր քաղաքի անունը Սարդարապատ էր, որի հետ էլ կապված է հուշահամալիրի անվանումը։ Համալիրի հանդիսավոր բացումը կատարվել է Սարդարապատի ճակատամարտում հայ ժողովրդի հաղթանակի 50-ամյակի կապակցությամբ` 1968 թվականի մայիսին։

Սարդարապատի հուշահամալիրի հեղինակներն են Հայաստանի արվեստի և մշակույթի գործիչներից ճարտարապետ Ռաֆայել Իսրայելյանը, քանդակագործներ Արշամ Շահինյանը, Սամվել Մանասյանը և Արա Հարությունյանը։

Պատմական նշանակությամբ համեմատվում է Ավարայրի ճակատամարտի հետ։

Իրադրությունը պատերազմի վերսկսման պայմաններումՀայկական կորպուս կամ Հայոց ազգային կորպուս, հայկական զինվորական միավորում։ Ստեղծվել է 1917 թվականի դեկտեմբերին, ձևավորվել 1917 թվականի ապրիլից, Ռուսաստանի Ժամանակավոր կառավարության «Բանակի ազգայնացման հիմնական դրույթները» օրենքի հրապարակումից հետո։ Ազգայնացված բանակի խնդիրն էր արտաքին թշնամուց հայրենիքի պաշտպանությունը և պետության ներքին կյանքում կարգուկանոնի հաստատումը։

Արամ Վիգենի Մանուկյան (մարտի 9, 1957, Կիրովական, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), պետական գործիչ, ներկայում ընդդիմադիր, ՀՀՇ վարչության նախագահ, Հայ ազգային կոնգրես կուսակցության քարտուղար։1978 թ. ավարտել է Կիրովականի մանկավարժական ինստիտուտի ֆիզիկա-մաթեմատիկայի բաժինը։ 1978-1988 թթ. ֆիզիկայի և աստղագիտության ուսուցիչ Գուգարքի շրջանում։ 1984 թվականից աշխատել է «Ավտոմատիկա» ԳԱՄ-ում որպես ինժեներ։Հայոց համազգային շարժմանը միացել է 1988 թ.։ 1990 թ․ ՀՀ ԳԽ-ում անձամբ կարդացել և հնչեցրել է ՀՀ անկախության հռչակագիրը՝ խորհրդանշելով Հայաստանի առաջին հանրապետության պետական գործիչ Արամ Մանուկյանի և անկախության վերածնունդը։ 1990-1995 թթ. 

Հայաստանի Հանրապետութիւն (Հայաստանի Հանրապետություն), ստեղծվել է 1918 թվականի մայիսի 28-ին՝ մայիսյան հերոսամարտերից՝ Սարդարապատից, Բաշ-Ապարանից և Ղարաքիլիսայից հետո։ Առաջին հանրապետությունը հիմնադրվեց հայ ժողովրդի համար ծանր ժամանակահատվածում, երբ երիտթուրքական բնաջնջման ծրագրից խուսափած բազմահազար հայ գաղթականներն ու սովը, տրանսպորտային ուղիների շրջափակումները, Քեմալական Թուրքիայի 1920 թվի հարձակումը, ինչպես նաև Խորհրդային Ռուսաստանի նվաճողական քաղաքականությունը հնարավորություն չէին ընձեռելու պետության ղեկավարներին ստեղծել կայուն պետություն։ Առաջին հանրապետությունը գոյատևեց մինչև 1920 թվականի դեկտեմբերի 2-ը, երբ Հայաստանի Հանրապետության դեմ ռուս–թուրքական համատեղ ագրեսիայի արդյունքում Հայաստանի հանրապետության արևմտյան և հարավ–արևմտյան գավառները՝ այդ թվում Կարսը, Արդահանը, Կաղզվանը, Սուրմալու–Իգդիրը՝ սրբազան Արարատ լեռով, անցան քեմալական Թուրքիային, իսկ արևելյան գավառները՝ խորհրդայնացան ու բաժանվեցին մի քանի մասի՝ Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն, Նախիջևանի երկրամաս, Արցախ, Գարդման–Գանձակ՝ Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության կազմում և այլն։ Չնայած կարճ կյանքին Առաջին Հանրապետության դերը անգնահատելի է պետականությունը վերագտնելու գործում։

Մայիսի 9-ը` տարվա 129-րդ օրը, յուրաքանչյուր հայի համար լոկ ամսաթիվ չէ, այն լուսավոր ապագայի կերտման խորհրդանիշ է: Այս օրը եռատոն է մեզ համար. հայ ժողովուրդը մեծ խանդավառությամբ նշում է 1945-ին Հայրենական մեծ պատերազմում խորհրդային ժողովուրդների, այդ թվում` հայերի հաղթանակի տոնը, Շուշիի ազատագրման եւ Արցախի պաշտպանության բանակի ստեղծման տարեդարձը: Հայրենական պատերազմի տարբեր ռազմաճակատներում կռվել ու հաղթանակում իրենց ավանդն են ունեցել 600 հազար հայորդիներ: Հայ ազգը տվել է 4 մարշալ՝ Բաղրամյան, Բաբաջանյան, Խուդյակով (Խամփերյանց), Աղանով և ԽՍՀՄ-ի մեկ ծովակալ՝ Իսակով։ 70 հազար հայ մարտիկներ պարգևատրվել են մարտական շքանշաններով ու մեդալներով, 27 շարքային զինվոր դարձել է փառքի շքանշանակիր, 104 մարդ արժանացել է խորհրդային միության հերոսի կոչման: Նելսոն Ստեփանյանն արժանացել է Խորհրդային Միության կրկնակի հերոսի կոչմանը:

20-րդ դարի մարդկության մեծագույն ողբերգություններից մեկը կարելի է համարել Հայոց Մեծ Եղեռնը: Դրա առաջին կազմակերպիչն ու իրագործողը եղավ Թուրքիայի սուլթանական վարչակարգը: 19-րդ դարի 70-80-ական թվականներին հայ ազատագրական շարժման մեջ
կատարված արմատական շրջադարձը, Հայկական հարցի միջազգայնացումը սուլթանական արքունիքում ավելի առարկայական էին դարձնում հայասպան ծրագիրը: Սուլթան Աբդուլ Համիդի 1894-1896թթ. կազմակերպած արևմտահայերի ցեղասպանության
ժամանակ զոհ գնացին 300000-ը, բռնությամբ մահմեդականացվեցին շուրջ 100000-ը, 300000 արևմտահայեր էլ արտագաղթեցին Ռուսաստան, Պարսկաստան, Ֆրանսիա, Բալկանյան երկրներ և Ամերիկա: 1908թ. Օսմանյան կայսրությունում ռազմական հեղաշրջման միջոցով իշխանության եկած «Իթթիհատ վե Թերաքքի» («Միություն և
Առաջադիմություն») կուսակցությունը, տապալելով Աբդուլ Համիդյան բռնատիրական իշխանությունը, հռչակեց, որ այսուհետ Թուրքիայում ապրող ազգությունների միջև կլինի իրավահավասարություն:
Սա մեծ ոգևորություն էր Թուրքիայում ապրող ոչ թուրք ազգություններիայդ թվում արևմտահայերի համար: Սակայն ընդամենը մեկ տարի անց 1909թ., երիտթուրքերը ցույց
տվեցին իրենց իրական դեմքըկազմակերպելով Կիլիկիայում հայերի ջարդեր: Դրանց զոհ գնացին ավելի քան 30000 հայ: Պաշտոնապես ընդունելով պանթուրքիզմը երիտթուրքերը նպաստավոր պահի էին
սպասում դրա իրականացման համար, որն էլ դարձավ առաջին համաշխարհային
պատերազմը: Սակայն երիտթուրքական արկածախնդիրների ճանապարհին, որպես մեծ
խոչընդոտ, ընկած էր հայ ժողովուրդը, որի հայրենիքը սեպի նման խրված էր մի կողմից
Թուրքիայի, մյուս կողմիցՌուսաստանի և Պարսկաստանի թուրքախոս երկրևամասերի Սասունի կոտորածը (1894թ. օգոստոս) Շաբաթօրյա ակումբ (Նյու Յորք) Ադանայի փլատակները (Կիլիկիա), 1909 Երևանի պետական համալսարանի հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ www.armin.am -2- միջև: Նախ հարկավոր էր վերացնել հայական այդ սեպը հայ ժողովրդին գլխովին բնաջնջելու, Հայաստանն իսպառ հայաթափ անելու միջոցով: Երիտթուրքական իշխանությունները մանրակրկիտ ձևով ծրագրեցին այս հրեշավոր մտահաղացումը: Էնվերի հրահանգով ստեղծվեց «Թեշքիլաթ մահսուսա» («Հատուկ կազմակերպություն»): Այս կառույցն էլ, որի շուրջ համախմբվել էին երիտթուրքական կուսակցության շատ անդամներ, թուրք սպաներ, բանտերից ազատված քրեական հանցագործներ, դարձավ Հայոց Մեծ Եղեռնը գործողության մեջ դրած հիմնական շարժիչ ուժը: Հայոց ցեղասպանության կազմակերպման և իրագործման մեջ իրենց դերակատարումն ունեցան երիտթուրքական իշխանության այնպիսի բարձրաստիճան դեմքեր, ինչպիսիք էին զինված ուժերի հրամանատար Էնվերը, ներքին գործերի նախարար Թալեաթը, դոկտոր Նազըմը, դոկտոր Բեհաէդդին Շաքիրը, լուսավորության նախարար Միդհատ Շուքրին և այլոք: Երիտթուրքերի կազմակերպած Հայոց ցեղասպանության ծրագիրը կարելի է բաժանել երեք հիմնական փուլերի: Առաջին փուլ. 1914թ. հուլիսի 25-ին հրապարակված զորահավաքի շրջանակներում թուրքական իշխանությունները բանակ էին զորակոչում 15-60 տարեկան հայ տղամարդկանց, որոնց մեծ մասը շինարարական աշխատանքներին մասնակցելու նպատակով մաս-մաս ոչնչացվում էր: Դրանով իսկ թուրքերն ազատվում էին հնարավոր դիմադրություն ցույց տվող հայկական ուժերից: Երկրորդ փուլ. 1915թ. ապրիլի 24-29-ը թուրքական իշխանությունները ձերբակալեցին 800-ից ավելի հայ մտավորականների, որոնց մեծ մասը դաժանորեն սպանդի ենթարկվեց: Իթթիհատականները չխնայեցին նույնիսկ խորհրդարանի պատգամավորներ Գրիգոր Զոհրապին և Վարդգես Սերենկյուլյանին:Ավելին Թալեաթի հրամանով Գրիգոր Զոհրապն
առանձնակի դաժանությամբ սպանվեց:
Ձեռնատելով և գլխատելով բովանդակ արևմտահայությանը, նրան մեկուսացնելով արտաքին աշխարհից թուրքական կառավարությունը ձեռնամուխ եղավ երրորդ քայլին
անպաշտպան և անօգնական կանանց, ծերունիների, երեխաների զանգվածային ջարդերին և
բռնագաղթին: Սա իր դաժանությամբ մարդկության պատմության մեջ նախադեպը չունեցող
ցեղասպանություն էր, որին զոհ գնաց 1,5 մլն մարդ: Ցեղասպանություն, որը նպատակ ուներ
իրագործելու հայ ժողովրդի մասսայական ոչնչացումն ու հայրենազրկումը:
Հայասպան գործողությունները հետագայում ևս շարունակվեցին:

Զեյթունի 1895-1896 թթ. ապստամբությունը հայերի պատասխանն էր Համիդյան կոտորածներին: Հայերի ինքնապաշտպանական ուժը կոտրելու համար իշխանությունները կարևորում էին նաև այս տարածաշրջանի հպատակեցումը։ Այդ հանգամանքը հասկանալով՝ հայ ազգային ուժերը, մասնավորապես հնչակյանները միջոցներ ձեռնարկեցին լեռնագավառն ամրացնելու ուղղությամբ։ 1895 թվականի ամռանը Զեյթուն տեղափոխվեցին հնչակյան Գարուն Աղասին (Կարապետ Թուր-Սարգսյան), մշեցի հայդուկ Մխո Շահենը (Մխիթար Սեֆերյան) և ուրիշներ։ Ապստամբության փաստական ղեկավար դարձավ Նազարեթ Չավուշը (Նորաշխարհյան)։

Օսմանցիների պարտությունները 18-րդ դարի վերջերին և 19-րդ դարի սկզբներին ստիպեց նրանց բարեփոխումներ իրականացնել՝ մոդեռնիզացնելով պետությունը, որը կոչվեց Թանզիմաթ: Բարեփոխումների արդյունքում օսմանյան բանակը դարձավ առավել մարտունակ, չնայած տարածքային կորուստների, հատկապես Բալկաններում, որտեղ ստեղծվեցին մի քանի անկախ պետություններ: Կայսրությունը դաշինք կնքեց Գերմանիայի հետ 20-րդ դարի սկզբին` հույս ունենալով խուսափել դիվանագիտական մեկուսացումից, որը առաջ էր եկել տարածքային կորուստներից հետո և այսպիսով միացավ Առաջին համաշխարհային պատերազմին Կենտրոնական ուժերի կողմից: Մինչ կայսրությունը կռվում էր արտաքին թշնամիների դեմ, երկրի ներսում նույնպես իրավիճակը պայթյունավտանգ էր, հատկապես արաբական տարածքներում ապստամբություններ սկսվեցին: Այս ժամանակ Օսմանյան կայսրությունը որոշեց ազատվել քրիստոնյա փոքրամասնություններից` կազմակերպելով հայերի, ասորիների և պոնտական հույների ցեղասպանությունները:

Առաջին համաշխարհային պատերազմը սկսվեց 1914թ. օգոստոսի 1-ին (հուլիսի 19-ին) պետությունների երկու խմբավորումների՝ Անտանտի (Ռուսաստան, Անգլիա, Ֆրանսիա) և Գերմանա-ավստրիական բլոկի (Գերմանիա, Ավստրո-Հունգարիա, Թուրքիա, որոնց 1915թ. միացավ նաև Բուլղարիան) միջև: Անտանտին հետագայում միացան նաև Իտալիան, Ռումինիան և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները: Կայզերական Գերմանիան օգոստոսի 1-ին պատերազմ հայտարարեց Ռուսաստանին, օգոստոսի 3-ին՝ Ֆրանսիային, իսկ 4-ին Անգլիան՝ Գերմանիային: Պատերազմական գործողություններն ընդգրկեցին Եվրոպայի, Ասիայի, Աֆրիկայի և Հեռավոր Արևելքի տարածքները:

1914թ. օգոստոսի 1-ին բռնկված համաշխարհային պատերազմը հայ ժողովրդի մեջ որոշակի հույսեր արթնացրեց՝ ռուսական զենքի օգնությամբ ազատագրելու Արևմտյան Հայաստանը թուրքական լծից և վերականգնելու պետականությունը: Հայ հասարակական-քաղաքական շրջաններն ու ազգային կուսակցությունները պատերազմը հայտարարեցին արդարացի և իրենց անվերապահ աջակցությունը հայտնեցին Անտանտի քաղաքականությանը: Դրան շատ բանով նպաստեց Ռուսաստանի պաշտոնական շրջանակների՝ պատերազմի մեջ մտնելու գլխավոր նպատակ Արևելքի քրիստոնյաների «ազատագրումը» ազդարարելը:

«Մեր թուրքահայ եղբայրների դատը պաշտպանված և լուծված կլինի, եթե ներկա համաեվրոպական պատերազմի մեջ ռուսական զենքը հաղթող հանդիսանա, – նշել է այն տարիներին Թիֆլիսում լույս տեսնող «Մշակ» թերթը իր 1914թ. հոկտեմբերի 10-ի համարում, – ուստի և մենք ամեն կերպ պետք է ապահովենք այդ հաղթանակը»: Քիչ ավելի ուշ հոկտեմբերի 25-ին «Մշակը» կոչ էր անում հայ ժողովրդին միահամուռ պաշտպանելու Ռուսաստանին՝ նրա մեծ և պատմական առաքելության մեջ: «Աջակցելու համար հարկավոր է մի բան՝ ընդհանուր միաբանություն, համերաշխություն, հրաժարում կուսակցական պառակտումներից: Այսօր այլևս չպետք է լինեն ո՛չ մշակական, ո՛չ դաշնակցական, ո՛չ հնչակյան, ո՛չ սոցիալ-դեմոկրատ հայկական հատվածներ, – գրում է թերթը, – այսօր ամենքը պետք է զգան իրենց հայության զավակներ, եղբայրներ, որոնց պարտքն է մտածել, հոգալ իրենց թշվառ թուրքահայ եղբայրների ազատագրության համար»:

ԹՈՎՄԱՍ ՆԱԶԱՐԲԵԿՅԱՆՀայերը մեծ ոգևորությամբ և կազմակերպվածությամբ մասնակցում էին դեռևս պատերազմի նախօրյակին՝ 1914թ. հուլիսի 13-ին, Կովկասում սկսված զորահավաքին, ռուսական կառավարության թույլատրած կամավորական շարժման գործընթացին:

Պաշտոնական տվյալներով՝ Ռուսաստանի յուրաքանչյուր 100 հայից 13-ը զորակոչվեցին բանակ: Պատերազմի տարիներին Ռուսական կայսրության մեջ բնակվող 2 միլիոն 54 հազար հայերը ռուսական բանակին տվեցին ավելի քան 250 հազար զինվոր:

Իր պատմության ընթացքում հայ ժողովուրդը թերևս առաջին անգամ էր նման քանակությամբ մարդ զորակոչում ռուսական բանակ: Հայերի նման բարձր ակտիվությունը ռուսահայերի պատմական ավանդույթների համագործակցության նոր դրսևորում էր, ավանդույթներ, որոնք արտահայտվել էին 1806-1812, 1828-1829, 1853-1856, 1877-1878թթ. ռուս-թուրքական պատերազմների ժամանակ: Առաջին համաշխարհային պատերազմին հայերի մասնակցության այդպիսի ակտիվությունը պայմանավորված էր Արևմտյան Հայաստանը թուրքական լծից՝ ֆիզիկական բնաջնջումից ազատագրելու հայ ժողովրդի վաղեմի բաղձանքով:

2014 թ.-ի վերջում տեղի ունեցավ պատմական իրադարձություն. ԱՄՆ-ը սկսեց վերականգնել Կուբայի հետ դիվանագիտական հարաբերությունները։ «Աշխարհի շուրջը» պատմում է երկու երկրների միջև առկա բարդ հարաբերությունների պատմական նախադրյալները և ինչպես է ապրում Կուբայի «ջերմությունից» հետո:

Նոր սեփականատերեր

Կարիբյան կղզին հազարամյակների ընթացքում բնակեցրել էր հնդիկները, ովքեր այնտեղ տեղափոխվել էին մայրցամաքից: Մինչեւ 15-րդ դարը տարբեր ցեղեր խաղաղ կերպով գոյատեւում էին, տեղական անտառներում եւ աճող ծխախոտի մեջ, մինչեւ 1492 թ. Անսպասելի այցելուները սկսեցին այցելել Կուբա, սկսած Քրիստոֆեր Կոլումբոսի եւ Դիեգո Վելասկեսի արշավախմբի անդամներից, որոնք հետեւեցին նրան: Այսպիսով, Կուբան Իսպանիայի լիակատար օգնության է վերածվել մինչեւ 1898 թ., Իսպանական ամերիկյան պատերազմը սկսվեց, որի արդյունքը հողը հանձնեց նոր ոչ պաշտոնական սեփականատերերի `ԱՄՆ-ի ձեռքին:Միջոցները, որոնց մասին լուրը հասել է մեկուսացված Կուբայի `պատերազմից մինչև այլ իսպանական գաղութների ազատագրումը մինչևՄեծ Բրիտանիայի սեփական գաղութներում ստրկության վերացումը մինչև կղզու մի շարք ապստամբություններ: Նրանց մասնակիցները կռվել են. Ով է սահմանադրությունը, ով ռասայական հավասարության համար է, ով ազատագրված է նվաճողների լծից: Ի վերջո, ամեն ինչ իջավ այն հանգամանքին, որ կղզու բնակիչները, դժգոհ էին ներկա իրավիճակում, փոփոխություններ էին պահանջում, բայց, ցավոք, չեն կարողանում համաձայնվել։Հետեւյալ երեք պատերազմների շարքը `« Տասը տարի »,« Փոքրիկ » և վերջապես,« Անկախության համար »: Վերջին, առավել կատաղի, բռնկվեց 1898-ին: Այն կոչվում է նաև իսպանա-ամերիկյան պատերազմ, քանի, որ ամերիկացիները պայքարում էին կղզու վրա, արդարադատություն իրականացնելու համար, և կուբացիները հանդիպեցին նրանց որպես փրկիչներ: Այնուամենայնիվ, նրանք սխալ հաշվարկներ չեն արել, առանց ճանաչելու տրոյական ձին: Պատերազմի այս շրջադարձը, որն սկսվում էր ամերիկացիների առաջարկով, 300 միլիոն դոլար արժողությամբ կղզի գնելը, կոչվում էր ԱՄՆ-ի միջամտություն Կուբայի անկախության պատերազմում:Եվ վերջացավ 1898 թ. Դեկտեմբերի 10-ին Փարիզի խաղաղության պայմանագրի կնքմամբ, որն ավարտեց Ամերիկայի և Իսպանիայի միջև տարաձայնությունները, որոնք լիովին հրաժարվեցին կուբայական ունեցվածքից: Միևնույն ժամանակ, Կուբան գրեթե անմիջապես դարձավ Միացյալ Նահանգների կախվածությունը. 1901 թ. Վավերացված «Պլատտի» փոփոխությունը, ձեւականորեն հաստատված հարաբերությունները երկու երկրների միջև, սակայն իրականում ամրապնդեց երիտասարդ հանրապետության կախվածությունը հին ուղեկիցին:

Ամերիկան դեմ է սոցիալիզմին

Սակայն մնացածը կարճատև էր. Մինչ 1959-ին սոցիալիզմի գաղափարները ներխուժեցին կղզին և զինված հեղաշրջման արդյունքում Ֆիդել Կաստրոն եկավ իշխանության, տեղահանելով ԱՄՆ-ի պրոտեճի նախագահ Ֆուլգենսիո Բատիստան: Ամերիկյան ընկերությունների ազգայնացումը և նոր ագրարային բարեփոխումները, ի հակադրություն բարեկամական կապիտալիստական ​​երկրի շահերի, ոգևորեցին Ամերիկային, որը սկսեց պատժամիջոցներ սահմանել Կուբայի վրա: Այս պատժամիջոցները հանգեցրին արտահանման լիակատար սահմանափակումը երկրին, իսկ մասնավոր սեփականության և ընդհանուր պետական ​​վերահսկողության փոխադարձ սահմանափակումները հանգեցրին նրան, որ Միացյալ Նահանգները հրաժարվել է Կուբայի հետ բարեկամությունից, առևտրի արգելք դնել երկրի վրա, իսկ 1961-ին `կղզու հետ դիվանագիտական ​​հարաբերությունները դադարեցրեց:1981 թ. Հարաբերությունները պարզելու փորձերից մի քանիսը անցնելուց հետո նախագահ Ռեյգանը լիովին արգելեց ամերիկացիներին Կուբա այցելելու և կղզու վրա դոլար ծախսելու ունակությունը։ Խորհրդային Միությունն տասնամյակի ընթացքում դարձավ Կուբայի գլխավոր դաշնակիցը, սակայն նրա ֆինանսական և բարոյական աջակցությունը լուծարվեց 1991 թ. իր փլուզմամբ: Կուբա-ամերիկյան հարաբերություններում փոքր քայլեր են սկսվել միայն 1999 թ.-ին, երբ Բիլ Քլինթոնը փոխեց իր բարկությունը ողորմության եւ հանգստացավ Ազատության կղզու ճանապարհորդության խիստ սահմանափակումները: Նա նաեւ կազմակերպեց «մշակութային» փոխանակություն պետությունների միջև, որի ընթացքում, օրինակ, ամերիկյան բեյսբոլի թիմը Baltimor Orioles- ը խաղում էր Կուբայի հավաքականի հետ կղզու վրա: Կուբայի բնակչության գրեթե կեսը Բարաք Օբամայի իշխանության գալով, բարեկամությունը ուժեղացավ: Բարաքը թույլատրել է սահմանային անցում կատարել ամերիկացիներին կուբայական արմատներով և փոխել հեռահաղորդակցության համակարգը, տալով կուբացիների ավելի հեշտ մուտք դեպի ինտերնետ: 2015 թվականից ի վեր Ամերիկան պաշտոնապես կղզի է ներմուծում որոշակի քանակությամբ ծրագրային ապահովում `սիգարների եւ ռոմի ստացման դիմաց: Հանգստությունից հետո երկու երկրների մայրաքաղաքներում երկու երկրների դեսպանատների փոխադարձ բացումը տեղի ունեցավ 2015 թ. Հուլիսի 20-ին, իսկ ավելի քան մեկ տարի անց, ավելի քան կես դարից Մայամիից մեկնող թռիչքը Հավանա էր ժամանել:

Կուբան այսօր

2017 թվականին Կուբան այցելել է ավելի քան 600 հազար ամերիկացիներ: Ճիշտ է, նրանք արձակուրդ չեն գնացել, ԱՄՆ քաղաքացիների համար ճանապարհորդական թույլտվությունների տրամադրման հիմնական չափանիշներից մեկն էլ առաքելության հստակ փաստարկն է. «Օգնեք և աջակցեք տեղացիներին»:

Ամերիկացիները կոչ են անում փաստաթղթեր ներկայացնել մանրամասն կղզում, ստուգումներ և տպավորումներ հավաքել, որպեսզի անհրաժեշտության դեպքում նրանց ներկայացնել սահմանում: Այսինքն, հանգստանալու վրա լողափում խորհուրդ է տրվում նախընտրել սալսա դասեր տեղացիներից: Միևնույն ժամանակ, ամերիկացիներին խորհուրդ է տրվում խուսափել տեղական բանակից ցանկացած, նույնիսկ անուղղակի ֆինանսական աջակցությունից: Եվ,քանի որ վերջինիս տիրապետությունը, ի թիվս այլ բաների, ներառում է շատ հյուրանոցներ կղզու վրա, ավելի լավ է հոգ տանել, թե որտեղ պետք է նախօրոք մնա: Ամենատարածված տարբերակներից մեկը այսպես կոչված «casas speces» – տեղական անշարժ գույքն է, որտեղ այցելուները օրինականորեն վարձակալում են սենյակները: , կղզում շատ հյուրանոցներ կան, ապա ավելի լավ է մտածել, թե որտեղ պետք է նախօրոք մնալ: Հավանայի արևի մեջ հալչելը, զբոսաշրջիկները տպավորություն են թողնում ֆիլմի համար: Քաղաքի կենտրոնի գաղութային կառույցները ոսկերիչ են. Անմիջապես ակնհայտ է, որ Հավանան կառուցվել է մեկ նախագծով, բացի լանդշաֆտից եւ նրբագեղ վերաբերմունքից: Հեշտ է պատկերացնել, թե ինչպես է 20-րդ դարի սկզբին քաղաքը ներկայացված է անսահման գեղեցիկ եւ թանգարան: Այդ ժամանակից ի վեր մայրաքաղաքը քայքայվել է: Արևը, փոթորիկները և ժամանակն են, որ շենքերը ճեղքենև կկորցնեն իրենց նախկին փայլն ու գամուրը: Օբյեկտները չեն վերակառուցվում,ևշատերը ապրում են աղքատության մեջ, փոքր տներն ու վիլլաները հաճախ բաժանվում են բազմաթիվ ընտանիքների, ինչպես կոմունալ բնակարանների: Տեղական բնակչության կյանքը հազիվ թե պարզ լինի սակայն այն լցված է մարդկային երջանկությամբ։ Երեխաները վազում են փողոցներով խաղում են գնդակով փայտերով և այն ամենինչով ինչ ընկնում էր ձեռքի տակ և անցնում առանց գրաֆիկների եւ քաղաքակրթության այլ օգուտների: Կուբայում կա ինտերնետ սակայն այն շատ դժվար է միացնել նույնիսկ զբոսաշրջիկներին։Հյուրանոցներում տալիս են սահմանափակ թվով քարտեր գաղտնաբառերով որոնք առաքվում են (սակայն անընդհատ) առավոտյան: Երիտսարդները փողոցներում հավաքվում էին և անդաթար պարում ու պարում էին։ Գրեթե բոլոր հաստատություններում եւ գրեթե ցանկացած ժամանակ լինի դա լինի դա նախաճաշ հյուրանոցում թե ընթրիք ռեստորանում ամենուր լսվում է կենդանի երաժշտություն։ Որոշ վայրերում լինում են մի ամբողջ համերգ։Կղզու ցանկը բավականին խճճված է։ Դժվար է զանգահարել Կուբաորպես խիստ պետական ​​վերահսկողություն, ներմուծման սահմանափակումներ եւ ընդհանուր քաղաքական իրավիճակ: Կուբայում ճաշացանկը խառը և թանկ չեն։Այստեղ շատ հազվադեպ են հանդիպում։ Օրինակ եթե Կուբայում սննդի հետ կարող են լինել խնդիրներ իսկ ալկոհոլի հետ կապվաց չի լինում խնդիրեր։Հնց ծովափին են հորնել են մոխիտո ըմպելիքը։ Եվ սա չի նշանակում տեղացիների սերը ռոմի համար:Կուբայի հմայքներիից է նրա կուլտուռան։ Այստեղ, ինչպես և Սովետական Միությունում, ինչպես եւ ամբողջ աշխարհում, բարձր տեխնոլոգիաների, կրթության եւ արվեստի առաջ, ինչպես նայև ուղիղ հաղորդակցությունը, համարվում են հիմնական արժեքներից մեկը: Հավանայում գործում է օպերային և բալետային թատրոն, որտեղ աշխարհի աստղերը մշտապես գալիս են, եւ բազմաթիվ բարերի վրա կան նշաններ “Հեմինգուեյը այստեղ է եղել”: